Xuất khẩu sầu riêng đang rơi vào thế chững lại trong những tháng đầu năm 2025, khi Trung Quốc – thị trường lớn nhất – gia tăng kiểm soát kỹ thuật và nội địa thì lại thiếu nhất quán trong chính sách. Trước những yêu cầu khắt khe từ nước ngoài, nhiều doanh nghiệp Việt buộc phải vừa vận hành vừa tự tìm hiểu cách đáp ứng tiêu chuẩn kỹ thuật, vì đến nay chưa có thông tư chính thức nào hướng dẫn cụ thể sau thu hoạch.
Bà Nguyễn Thái Thanh – Chủ tịch HĐQT Công ty Ban Mê Green Farm – chia sẻ tại hội nghị phát triển ngành sầu riêng ở Đắk Lắk ngày 24/5 rằng doanh nghiệp như đang tự lần mò trong bóng tối. Việc thiếu văn bản hướng dẫn khiến họ phải linh hoạt xoay xở, từng bước hoàn thiện quy trình theo yêu cầu nước nhập khẩu. Đáng chú ý, sự thiếu thống nhất này từng khiến một doanh nghiệp hiểu lầm chất phụ gia “vàng 0” là nghệ, dẫn đến hậu quả tốn kém để loại bỏ và cải tổ quy trình sản xuất.
Một vấn đề lớn khác mà doanh nghiệp đang gánh chịu là chi phí kiểm nghiệm sầu riêng quá cao. Đại diện Công ty Sarita cho biết họ đang thu mua từ hơn 1.600 hộ nông dân, mỗi mẫu kiểm nghiệm tốn khoảng 400.000 đồng, tương đương 40 triệu đồng cho mỗi container hàng. Với kế hoạch xuất khẩu 200 container mỗi năm, số tiền doanh nghiệp phải chi riêng cho khâu kiểm định lên tới hàng chục tỷ đồng.
Chưa hết, tình trạng “vàng thau lẫn lộn” trong quản lý cơ sở đóng gói cũng khiến hình ảnh sầu riêng Việt bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Trung Quốc chỉ công nhận những cơ sở được Tổng cục Hải quan nước này phê duyệt, trong khi nhiều đơn vị trong nước vẫn hoạt động dù chưa được cấp phép từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường.
Chất lượng sầu riêng Việt cũng đang bị đe dọa bởi sự phân mảnh trong vùng nguyên liệu. Hệ thống trồng trọt vẫn còn nhỏ lẻ, thiếu liên kết và thống nhất kỹ thuật, khiến khó kiểm soát dư lượng thuốc bảo vệ thực vật. Thống kê cho thấy, hiện mới chỉ khoảng 20-25% diện tích sầu riêng cả nước được cấp mã số vùng trồng, trong khi mục tiêu là nâng con số này lên 70-80% để tăng sức cạnh tranh quốc tế.
Trước tình trạng đó, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy yêu cầu các địa phương siết chặt kiểm soát vùng trồng, hạn chế việc lạm dụng đất rừng, đất dốc. Ông cũng khuyến khích các doanh nghiệp đầu tư hệ thống kiểm nghiệm tại chỗ để tiết kiệm chi phí và giảm rủi ro hư hỏng. Ví dụ, Vinacontrol đang lên kế hoạch xây dựng phòng thử nghiệm tại Đắk Lắk, tuy nhiên tiến độ bị cản trở vì thủ tục đất đai.
Đáp lại, lãnh đạo tỉnh Đắk Lắk cam kết tạo mọi điều kiện thuận lợi, từ hành lang pháp lý đến cơ sở hạ tầng để hỗ trợ kiểm nghiệm, không chỉ phục vụ xuất khẩu mà còn nhằm chuẩn hóa vùng trồng, nâng cao chất lượng canh tác ngay từ đầu chuỗi.
Ở cấp cao hơn, Chính phủ đã vào cuộc với Công điện 71 do Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà ký ngày 23/5, chỉ đạo các bộ ngành liên quan phối hợp chặt chẽ với Hải quan Trung Quốc để thống nhất quy trình giám sát, cấp mã số vùng trồng và cơ sở đóng gói. Đồng thời, các bộ cũng được giao nghiên cứu công nghệ bảo quản, chế biến sâu và hỗ trợ tài chính cho doanh nghiệp.
Trong bối cảnh đó, bà Nguyễn Thái Thanh đề xuất lập trung tâm kiểm dịch thực vật ngay tại vùng nguyên liệu lớn để giảm chi phí vận chuyển và tăng hiệu quả kiểm tra. Việc xây dựng hệ thống kiểm nghiệm tại chỗ không chỉ là nhu cầu mà còn là giải pháp chiến lược để sầu riêng Việt đủ sức bứt phá tại thị trường tỷ đô đang đầy tiềm năng nhưng cũng lắm thử thách.