Ngành sầu riêng vào “vùng trũng” phát triển
Ngành sầu riêng Việt Nam đang trên đà phát triển nhanh chóng nhưng lại bộc lộ nhiều bất cập mang tính nền tảng. Tại hội nghị tổ chức ngày 24/5 ở Đắk Lắk, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy thẳng thắn chỉ ra rằng toàn ngành đang rơi vào tình trạng phát triển nóng, thiếu kiểm soát, dẫn đến hệ lụy nghiêm trọng cả trong lẫn ngoài nước.
Việc diện tích trồng tăng vọt trong thời gian ngắn khiến nhiều vùng rơi vào tình trạng thừa cung, mất cân đối thị trường. Đặc biệt, tình trạng tự phát trong mở rộng vùng trồng mà không tuân theo điều kiện đất đai hay quy hoạch phù hợp, khiến năng suất và chất lượng không đồng đều, làm giảm sức cạnh tranh của sầu riêng Việt Nam trên thị trường quốc tế.
Bộ trưởng cũng lưu ý rằng khung pháp lý hiện tại chưa đủ mạnh để ngăn chặn tình trạng gian lận mã số vùng trồng, ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín của hàng Việt.
Xuất khẩu phụ thuộc, nông dân chịu thiệt
Thực tế cho thấy ngành sầu riêng Việt Nam vẫn chủ yếu dựa vào thị trường Trung Quốc và phần lớn sản phẩm là sầu riêng tươi. Điều này khiến ngành hàng dễ bị tổn thương khi thị trường đầu ra gặp trục trặc.
Ông Văn Khiêm, một nông dân tại Tiền Giang, chia sẻ rằng dù vụ mùa vừa qua rất tốt, nhưng giá thu mua lại sụt giảm mạnh, chỉ bằng một nửa so với cùng kỳ năm trước. Nguyên nhân được cho là khó khăn trong khâu xuất khẩu, đặc biệt là yêu cầu ngày càng chặt chẽ từ phía Trung Quốc.
Không chỉ nông dân, các doanh nghiệp cũng trong tình cảnh “mò mẫm” vì thiếu hướng dẫn chính thức về quy trình hậu thu hoạch. Bà Nguyễn Thái Thanh, đại diện doanh nghiệp xuất khẩu ở Đắk Lắk, cho biết phần lớn doanh nghiệp “tự bơi” để đáp ứng yêu cầu kỹ thuật từ đối tác nước ngoài, khi mà quy trình chuẩn hóa trong nước chưa hoàn thiện.
Những lỗ hổng cần khắc phục ngay
Theo Bộ trưởng Đỗ Đức Duy, để ngành sầu riêng phát triển bền vững, cần đồng thời giải bài toán ở cả khâu sản xuất, quản lý và thị trường. Ông nhấn mạnh: “Chỉ khi có quy trình đồng bộ và đạt chuẩn từ giống, canh tác, thu hoạch đến đóng gói, vận chuyển thì mới có thể đáp ứng những đòi hỏi ngày càng khắt khe từ quốc tế”.
Đáng chú ý, tỷ lệ vùng trồng được cấp mã số hiện chỉ ở mức 20-25%. Ông Duy đề xuất nâng con số này lên ít nhất 70-80% để đảm bảo truy xuất nguồn gốc, tăng giá trị xuất khẩu và hạn chế rủi ro.
Ngoài ra, Bộ cũng đặt mục tiêu siết chặt quản lý mã số, xử lý triệt để các trường hợp gian lận, đồng thời hỗ trợ địa phương phát triển hệ thống kho lạnh, logistics và tăng cường kết nối giữa các chủ thể trong chuỗi giá trị.
Gợi ý từ thực tiễn và quốc tế
Bên cạnh giải pháp từ cơ quan quản lý, nhiều gợi ý thực tiễn cũng đã được đưa ra tại hội nghị. Ví dụ, mô hình truy xuất nguồn gốc vải thiều ở Bắc Giang được đề xuất nhân rộng cho sầu riêng để tăng tính minh bạch.
Trong khi đó, việc chuẩn hóa toàn bộ quy trình canh tác – từ sử dụng phân bón, thuốc bảo vệ thực vật đến xử lý sau thu hoạch – cần được thực hiện đồng bộ trên cả nước. Cục Trồng trọt và Bảo vệ thực vật cũng được giao nhiệm vụ sớm ban hành các quy chuẩn cụ thể, đặc biệt là loại bỏ các hóa chất như chất vàng O, cadimi mà Trung Quốc đã cấm.
Doanh nghiệp nhập cuộc, người tiêu dùng là trung tâm
Từ phía doanh nghiệp, ông Vũ Phi Hổ – đại diện Công ty CP Sầu riêng Tây Nguyên (Sarita) – nhấn mạnh rằng cần xem người tiêu dùng là trung tâm trong toàn bộ chiến lược phát triển. Theo ông, chỉ khi trái sầu riêng đạt chuẩn, đồng đều và minh bạch trong sản xuất, thì niềm tin của khách hàng trong và ngoài nước mới được duy trì.
Còn theo ông Nguyễn Mạnh Hùng – sáng lập Nafoods Group – tương lai của ngành nằm ở sản phẩm chế biến sâu. Ông cho biết doanh nghiệp mình đang đẩy mạnh các dòng sản phẩm từ sầu riêng đông lạnh, làm kem hoặc thực phẩm chế biến, với mục tiêu xuất khẩu 5.000 tấn/năm.
Lời cảnh tỉnh và cơ hội đổi thay
Ngày 23/5, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đã ký Công điện yêu cầu 4 Bộ liên quan cùng phối hợp triển khai các giải pháp nhằm thúc đẩy sản xuất và xuất khẩu sầu riêng bền vững. Đây được xem là bước đi cần thiết và mang tính chiến lược để ngành hàng này không chỉ phục hồi mà còn phát triển theo hướng bài bản, lâu dài.
Nếu biết tận dụng cơ hội để tái cấu trúc, gắn kết hệ thống sản xuất với yêu cầu của thị trường, ngành sầu riêng Việt Nam không chỉ giữ được chỗ đứng ở Trung Quốc mà còn có thể mở rộng sang các thị trường cao cấp khác.